TƏTBİQ OLUNAN İŞLƏR

Azərbaycanda İkinci Dünya müharibəsindən sonra su təsərrüfatı üzrə həyata keçirilən tikinti işləri daha geniş və əhəmiyyətli elmi tədqiqatların aparılmasını tələb edirdi. Əvvəllər respublikada su təsərrüfatı və meliorasiya üzrə aparılan tədqiqatlarda keçmiş ittifaqın elmi müəssisələri iştirak edirdi. Burada V.A. Kovdanın rəhbərliyi altında Dokuçayev adına Torpaqşünaslıq institutu tədqiqat işləri aparmışdır. Kostyakov adına VNİİQiM respublikaya bir qrup tədqiqatçı göndərmişdir, onlara F.S. Salahov, H.M. Hüseynov və b. rəhbərlik edirdi.

AzETHvəMİ-un inkişafı ilə yanaşı respublikanın müxtəlif zonalarında onun təcrübə şəbəkəsi də artır və inkişaf edirdi. İnstitut təşkil olunan kimi onun sərəncamına Muğan Meliorasiya-Təcrübə Stansiyası verilmişdir. 1948-ci ildə Ümumittifaq Hidrotexnika və Meliorasiya Elmi-Tədqiqat İns­ti­tu­tu Azərbaycanın ərazisində Şamxor yağışyağırma stansiyasını təşkil etmiş, 1957-ci ildə bu stan­siya AzETHvəMİ-un sərəncamına verilmiş və Şamxor təcrübə-tədqiqat suvarma mexanizasiya stansiyası adlandırılmışdır. 1959-cu ildə Samur-Abşeron kanalının ikinci növbə tikintisi ilə əlaqədar AzETHvəMİ-un Abşeron təcrübə-tədqiqat suvarmanın mexanikləşdirilməsi stansiyası yaranmışdır.

Kənd təsərrüfatı bitkilərinin suvarılması və torpaqların meliorasiyası üzrə tədqiqat işləri nəinki təcrübə stansiyalarında və drenaj sahələrində, həm də bilavasitə kecmiş kolxozların və sovxozların sahə­lə­rin­də həyata keçirilirdi. Bundan başqa tədqiqatlar suvarma sistemlərində, tikinti obyektlərində və s. aparılırdı.

İnstitutun təcrübə şəbəkəsi və ekspedisiya tədqiqatları respublikanın əsas təbii-təsər­rüfat zo­na­la­rını əhatə edirdi. Tədqiqatlar Şirvan drenaj sahəsində və həm də hər üç təcrübə stansiyasında olan köməkçi-eksperimental təsərrüfatlarda isteh­sa­lat sınaqlardan keçirdi.

Institutun daxilində eksperimentlər hidrotexniki qurğular, geotexnika, tikinti mate­rialları və polimerlər, radioizotop, torpaq-meliorasiya laboratoryalarında aparılırdı. Təcrübə-konstruksiya iş­ləri hidromeliorasiya işlərinin mexanizasiyası sektorunun yanında konstruk­tor bürosunda aparılırdı.

İnstitut tərəfindən yaradılmış yeni texnika və texnologiyalar nəinki keçmiş Sovet İttifaqında, həmçinin xariji ölkələrdə, o jümlədən  Suriyada, Kubada, Yaponiyada, Çində, Hindistanda, Laosda, Vyetnamda, Misirdə və s. ölkələrdə tətbiq edilmişdir.

Aparılmış tədqiqat işləri əsasında kənd təsərrüfatı bitkilərinin optimal su­var­ma reci­mi­nin müəyyən edilməsi, mütərəqqi suvarma üsulları və suvarma tex­nikasının hazırlanması, şo­ran və şorakət torpaqların drenac fonunda yu­yu­lub yararlı hala salınması, onların kənd təsər­rüfatında mənimsənilməsi, hid­ro­tex­niki qurğuların layihə parametrlərinin işlənib hazırlanması, hidro­melio­ra­si­ya işlərinin mexanikləşdirilməsi, hidromeliorativ sistemlərin istismarı və iqti­sa­diyyatı sahəsində əldə olunmuş elmi nətijələrin istehsalata tətbiqi respublikada meliorasiya və su təsərrüfatının inkişafinda xüsusi əhəmiyyətə malikdir.

Məlum olduğu kimi, meliorasiya və su təsərrüfatı sahəsində elmi tədqi­qat­la­rın dava­miy­yəti, onların əsaslı şəkildə istehsalat şəraitində aparılması çox vəsait qoyulmasını və eks­peri­men­tal sahələrin təşkilini tələb edir. Nəzərə alsaq ki, bu sahədə bir sıra vajib olan işlər institutun fəaliyyətdə olduğu əvvəlki il­lər­də yerinə yetirilmişdir. Onda müasir dövrün tələb­lə­ri­nə uyğun olaraq istehsalat təjrübələrini mövjud problemlərin həlli istiqamətində mo­del­ləş­dir­mə və başqa tədqiqat metodikalarından istifadə etməklə onların təhlilini aparmaq lazımdır. Bu prinsipə əsaslanan  AzHvəM EİB-də keçən əsrin 90-cı illərindən baş­layaraq respublikada su və torpaq ehtiyatlarının öyrənilməsi və qiymət­lən­di­ril­məsi problemi, həmçinin meliorasiya və su təsərrüfatı sahəsinin indiki vəziy­yətə uyğun elmi təminatı müasir sahə elmində ənənəvi yerlərdən birini tutmuşdur.

Bu sahədə XX əsrdə əldə edilmiş nailiyyətlərlə yanaşı, meliorasiya və su təsərrüfatı obyektlərinin layihələndirilməsi, tikintisi və istismarına aid həlli vajib olan bir çox məsələlər vardır. Bu baxımdan meliorasiya və su təsərrüfatı obyektlərinin layi­hə­lən­di­ril­məsi, tikilməsi və istismarı işində müasir dövrün tələblərinin ödənilməsi məqsədilə, elmi yanaşmanın təkmilləşdirilməsi, melio­ra­tiv dövrün bütün elementlərinin hesabat me­todlarının dəqiqliyinin yüksəl­dilməsi istiqamətində yaxın 10-15 illər ərzində aşa­ğı­da­kı aktual prob­lem­lərin həlli AzHvəM EİB-i qarşısında duran əsas məsələlərdəndir:

– suvarılan ərazilərdə və suvarılması planlaşdırılan rayonlarda qrunt sularının recimi və balansının tədqiqi, suvarmadan əvvəl və sonra qrunt su­la­rının kimyəvi tərkibinin formalaşma proseslərinin dəqiqləşdirilməsi, suvarılan massiv və onlara qonşu ərazilərdə suvarma suları və drenac sistemlərinin təsiri nətijəsində torpaqda duz hərəkətinin proqnoz meto­dikasının işlənilməsi;

– hər bir suvarma və kollektor-drenac sisteminin təsir etdiyi ərazi üzrə hidrogeoloci-meliorativ informasiya xidmətinin təşkili;

– suvarma suyundan istifadə, təsərrüfatdaxili suvarma və kollektor-drenac sistem­lə­rinin istismarına dair təlimatların tərtib edilməsi ilə yanaşı suvarma sistemləri ida­rə­ləri ilə Sudan İstifadə edənlər Birlikləri (SİB) arasında qarşılıqlı münasibətlərin tən­zimlənməsi;

– suvarılan ərazilərdə drenac, yuma və şorlaşmış torpaqların kənd təsərrüfatı mənimsənilməsi sistemlərinin işlənilməsi;

– irriqasiya-meliorasiya tədbirlərinin hidrogeoloci əsaslandırılması metodlarının işlənilməsi;

– Azərbayjan ərazisinin zəif və çökmə qruntların yayılması və fiziki xüsusiyyətlərinə görə qiymətləndirilməsi və qruntların çökməsinə qarşı mübarizə metodlarının təkmilləşdirilməsi və bu qruntlar üzərində hidrotexniki qurğuların tikilməsi texnologiyasının işlənib hazırlanması;

– kənd təsərrüfatı bitkilərinin suvarma normalarının dəqiqləşdirilməsi, suvarma texnika və texnologiyalarının təkmilləşdirilməsi və suvarma pro­se­sin­də mexanikləş­dir­mə və avto­mat­laşdırma vasitələrinin tətbiqinin əsaslandırıl­ması;

– daşqın və selə qarşı mövjud müdafiə qurğularının təkmilləşdirilməsi ilə müasir dövrün tələblərinə uyğun kompleks xarakterli müdafiə qurğularının işlənilməsi və müdafiə qurğu­la­rı­nın etibarlı istismarının təşkili;

– çay hövzələrində antropogen fəaliyyətlə əlaqədar yaranmış problemlərin tədqiqi və çay hövzələrində elmi əsaslandırılmış, etibarlı və ekoloci mühafizə tədbirlərin işlənilməsi;

– respublikada su təsərrüfatının, hidromeliorativ tikintilərin səmərəlil­iyi­nin iqtisadi məsələlərinin tədqiqi;

– respublikanın mövjud su ehtiyatlarının qiymətləndirilməsi və onların səmərəli istifadəsinin təşkili istiqamətində tədbirlərin işlənilməsi.

Qeyd olunan problemlərin həlli ilə yanaşı olaraq Birliyin əsas məqsədi müs­tə­qil Azərbayjan Respublikasında su və torpaq ehtiyatlarının səmərəli isti­fa­də­si­nə, şor­laş­mış, şorakətləşmiş və bataqlaşmış torpaqların meliorativ vəziy­yə­tinin yaxşı­laş­dırıl­ma­sı­na, meliorasiya olunmuş torpaqların mənim­sənil­mə­si­nə, suvar­ma texnologiyasına, hid­ro­texniki-meliorativ qurğuların etibarlı layihə variant­la­rı­nın yaradılmasına, geoloci mü­­hitdə düzgün yerləşdirilməsinə, onların tikinti texnologiyalarının təkmilləş­diril­mə­si­nə və istismarının mexanik­ləşdi­ril­məsinə, suların zərərli təsirinə və bu təsirə qarşı eti­bar­lı mübarizə tədbirlərinin hazır­lan­ma­sına aid, həmçinin hidrotexnika və melio­ra­si­ya el­minin inkişafına zəmin yaradan əsaslı elmi-tədqiqat işlərini yerinə yetirməkdən ibarətdir.