YARANMA TARİXİ

Azərbaycan Hidrotexnika və Meliorasiya Elm-İstehsalat Birliyi haqqında

ÜMUMİ MƏLUMAT

Azərbaycan Hidrotexnika və Meliorasiya Elm-İstehsalat Birliyi keçmiş SSRİ Xalq Komissarları Sovetinin 29 may 1944-cü il, Azərbaycan Xalq Komissarları Sovetinin 7 avqust 1944-cü il qərarları ilə Zaqafqaziya Elmi-Tədqiqat Su Təsərrüfatı İnstitutunun Bakı filialı kimi yaradılmış, 14 iyul 1947-ci ildə SSRİ Nazirlər Sovetinin 2516 №li qərarı ilə həmin filial müstəqil Azərbaycan Elmi-Tədqiqat Hidrotexnika və Meliorasiya İnstitutuna çevrilmişdir.

   1997-ci ildən “Azərbaycan Elmi-Tədqiqat Hidrotexnika və Meliorasiya İnstitutu” Elm-İstehsalat Birliyi, 2006-cı ildən isə Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinin 149 №li qərarına əsasən, Azərbaycan Hidrotexnika və Meliorasiya Elm-İstehsalat Birliyi kimi adlandırılmışdır.

   Birlik 1993-cü ildən Azərbaycan Res­pub­likasının Nazirlər Kabinetinin 241 nömrəli  qə­ra­rına əsasən Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabineti yanında Azər­baycan Meliorasiya və Su Təsərrüfatı ASC-nin strukturunda  fəaliyyət göstərir.

   “AzHvəM” EİB-nin tabeliyində fəaliyyət göstərən Muğan Meliorasiya-Təcrübə Stansiyası isə 1914-cü ildə Azərbaycan ərazisində meliorasiya üzrə birinci tədqiqat müəssisəsi olaraq əvvəl Cəfər­xan seleksiya plan­tasiyası şəklində yaradılmış, sonradan adı dəyişdirilərək Muğan Təcrübə şoran stansiyası kimi adlandırılmışdır. Onun təşkil olunma zərurəti Muğan düzünə daxil olan tor­paq­la­rın şorlaşması ilə əlaqədar olmuşdur. Bu o vaxtlar möv­cud olan suvarma üsul­la­rı hesabına torpaqların tez şorlaşması və ərazidə şoranların varlığı ilə əlaqəli olmuş, nəticədə əkin sahələrində təsərrüfatların normal inkişafına təhlükə yaranmışdır.

   “AzHvəM” EİB-nin strukturu dövrün tələblərinə uyğun olaraq, daim yenilənmiş, hal-hazırda onun tərkibində elmi-tədqiqatlarla məşğul olan 3 təcrübə-tədqiqat stansiyası:- Muğan Meliorasiya-Təcrübə Stansiyası, Abşeron Suvarmanın Mexanikləşdirilməsi Təcrübə-Tədqiqat Stansiyası, Şirvan Meliorasiya-Təcrübə Stansiyası, 2 dayaq məntəqəsi-Lənkəran və Qax dayaq məntəqələri və 14 elmi-tədqiqat laboratoriyaları fəaliyyət göstərir.

   Muğan Meliorasiya-Təcrübə Stansiyası (MMTS) elm və təsərrüfat bölmələrindən təşkil olunmaqla, onun funksiyası torpaqların şorlaşması və şorakətləşməsinə qarşı mübarizə tədbirlərinin, meliorasiya olunmuş suvarılan torpaqlarda su-duz rejiminin tənzimlənməsinin səmərəli üsullarının, həmin torpaqlardan dayanıqlı kənd təsərrüfatı məhsullarının alınması üçün aqromeliorativ tədbirlərin, torpaqların meliorativ vəziyyətinin pisləşməyə doğru dönməzliyinin təmini metodlarının və tədbirlərin işlənilib hazırlanmasından, stansiyanın ərazisində meliorativ monitorinqin aparılmasından ibarətdir.

   Abşeron Suvarmanın Mexanikləşdirilməsi Təcrübə-Tədqiqat Stansiyası (ASMTTS) 1959-cu ildə Azərbaycan Elmi-Tədqiqat Hidrotexnika və Meliorasiya İnstitutunun elmi bazası kimi fəaliyyətə başlamış, keçmiş SSRİ Nazirlər Sovetinin 23.07.1970-ci il tarixli, 602 nömrəli qərarı əsasında Abşeron Yardımçı Təcrübə təsərrüfatı ilə birləşdirilərək, stansiya kimi formalaşdırılmışdır.

   Stansiya elm və təsərrüfat bölmələrindən təşkil olunmaqla, onun funksiyası Abşeron bölgəsində, lazım gələrsə, respublikanın digər zonalarında kənd təsərrüfatı bitkilərinin suvarma rejimlərinin və mütərəqqi suvarma texnologiyasının işlənilməsindən və onların istehsalata tətbiqi imkanlarının müəyyən edilməsindən və stansiya ərazisində meliorativ monitorinqin aparılmasından ibarətdir.

   Şirvan Meliorasiya-Təcrübə Stansiyası (ŞMTS) 1957-ci ildə fəaliyyətə başlamış Şirvan drenaj sahəsinin bazasında Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin 451 nömrəli, 11.06.1964-cü il tarixli qərarı ilə “Şirvan yardımçı-təcrübə təsərrüfatı” şəklində yaradılmışdır.

   Stansiya elm və təsərrüfat bölmələrindən təşkil olunmaqla, onun funksiyası şorlaşmış və şorakətləşmiş torpaqların safa çıxarılması üzrə elmi-tədqiqat işlərinin istehsalat şəraitində sınaqdan çıxarılması və bütün Şirvan düzü təsərrüfatları üzrə belə torpaqların saflaşdırılması, həmçinin meliorasiya olunmuş torpaqların kənd təsərrüfatı bitkiləri altında istifadəsi üçün təklif və tövsiyələrin hazırlanmasında və tətbiqində bilavasitə və yaxından iştirak etməkdən, stansiya ərazisində meliorativ monitorinqin aparılmasından ibarətdir.

   “Meliorasiya” laboratoriyası. Əsası 1914-cü ildə qoyulmuş Muğan Melio­ra­si­ya Təcrübə Stansiyasının timsalında «Mеliоrasiya» labоratоriyası «AzHvəM» ЕİB yarandığı vaxtdan fəaliyyət göstərmiş «Mеliоrasiya» sеk­tоrunun ba­zasın­da yaradılmışdır. Labоratоriyanın əsas məqsədi Azərbaycanın müxtəlif böl­gə­lərin­də yayılan şоrlaşmış tоrpaqların mеliоrasiyası üsullarının və yuma tеxnоlоgiyala­rının işlənilməsi, tоrpaqların şоrlaşmasının nəzəri-praktiki əsas­la­rı­nın tədqiqi, şоrlaşmış tоrpaqların diaqnоstikası və qiymətləndirilməsi, tоr­paq­ların mеliоrativ vəziyyətinin müəyyənləşdiril­məsi və s. kimi prоblеmlərin həllini təmin еtməkdən ibarətdir.

    “Hidrotexnika” laboratoriyası. “Hidrotexnika” laboratoriyası 1944-cü ildə institut yaradıldığı gündən fəaliyyət göstərmiş “Hidrotexnika” sektorunun bazasında təşkil edilmişdir. “Hidrotexnika” laboratoriyasının yaradılmasında əsas məqsəd respublika ərazisində layihələndirilən hidrotexniki qurğuların mühəndisi-geoloji şəraiti nəzərə alınmaqla, etibarlı layihə parametrlərinin təyini istiqamətində nəzəri-praktiki tədqiqatlar, o cümlədən fiziki modellər əsasında təyinindən, hidrotexniki qurğuların yüksək etibarlılığa malik komponovka həllərinin və konstruksiyalarının yaradılmasından, su axınlarının etibarlı idarəolunması, çay gətirmələrinin nizamlanması, su ehtiyatlarından səmərəli istifadəni və çay ekologiyasının yaxşılaşdırılmasını təmin edən müvafiq mühəndisi tədbirlərin işlənib hazırlanmasından ibarətdir.

   “Suvarma” laboratoriyası. “Suvarma” laboratoriyası 1944-ci ildə əsası qoyul­muş “Hidrotexnika”  şöbəsinin tərkibində 1946-cı ildə yaradılmış “Mexaniki suvar­ma” qrupunun və “İrriqasiya işlərinin mexanikləşdirilməsi və mexaniki suvarma” laboratoriyasının bazasında formalaşmışdır. “Suvarma” laboratoriyasının yaradıl­ma­sın­da əsas məqsəd respublikanın ayrı-ayrı bölgələrinin torpaq, iqlim, relyef, hidro­geoloji, meliorativ-təsərrüfat şəraitlərini nəzərə alaraq, kənd təsərrüfatı bitkilərinin suvarılması üçün su və torpaq resurslarından səmərəli istifadə edilməsini təmin edən, əmək məhsuldarlığını və bitkilərin məhsuldarlığını yüksəldən suvarma üsullarının, suvarma texnikası və texnologiyalarının nəzəri-praktiki əsaslarının işlənib hazır­lanması və s. kimi problemlərin həllini təmin etməkdən ibarətdir.

   «Meliorasiya işlərinin mexanikləşdirilməsi və təşkili” bölməsi. «Hidrоmеliо­ra­siya işlərinin mеxanikləşdirilməsi və təşkili» bölməsi 1944-cü ildə əsası qоyulmuş «Hidrоtеxnika» şöbəsinin tərkibində yaradılmış «İrriqasiya islə­rinin mexanik­ləsdiril­mə­si» qrupunun və «İrriqasiya işlərinin mеxanik­ləş­di­ril­məsi və mеxaniki suvarma» labоratоriyasının bazasında fоrmalaşmışdır.

   «Mеliоrasiya işlərinin mеxanikləşdirilməsi və təşkili» bölməsinin əsas məqsədi hidrоmеliоrasiya işlərinin mеxanikləşdirilməsi və avtоmatlaşdırıl­ması, hidrоmеliоrativ sistеmlərin tikinti tеxnоlоgiyalarının təkmilləşdirilməsi, mеliо­ra­si­ya və su təsərrüfatı sahəsində istifadə еdilən maşın və tеxnikaların istismarı qaydalarına dair nоrmativlərin işlənilməsi, mеliоrasiya və su təsərrüfatı sis­tеm­lərində əl əməyini yüngülləşdirən müxtəlif təyinatlı yеni maşın, mеxanizm və aqrеqatların kоnstruksiyalarının yaradılmasından ibarətdir.

   “Meliorativ torpaqşünaslıq və meliorasiya olunmuş torpaqların mənimsənilməsi” laboratoriyası. Bu laboratoriya əvvəllər ayrılıqda fəaliyyət göstərmiş “Meliorativ torpaqşünaslıq” və “Meliorasiya olunmuş torpaqların mənimsənilməsi” laboratoriyalarının birləşdirilməsi ilə yaradılmışdır.

   “Meliorativ torpaqşünaslıq” laborato­ri­ya­sı əsası 1947-ci ildə qoyulmuş “Torpaq-meliorasiyası” laborato­ri­ya­sı­nın bazasında yaradılmışdır. “Meliorativ torpaqşünaslıq” laboratoriyasının yaradıl­ma­sın­da əsas məqsəd Azərbaycan ərazisində təşəkkül tapmış torpaqların meliorasiya ba­xımından səmərəli istifadəsinin təşkili istiqamətində torpaqların yayılma hüdudlarını, tərkibini, xüsusiyyətlərini müəyyənləşdirmək əsasında torpaq-meliorativ axtarış­la­rı­nın aparılmasından, torpaq-meliorativ rayonlaş­dır­manın işlənilməsindən, torpaq-meliorativ xəritələrin tərtibindən, meliorativ tədbir­lərin tətbiqinin əsaslandırıl­masın­dan ibarətdir.

   “Melio­ra­si­ya olunmuş torpaqların mənimsənilməsi” laboratoriyası 1970-ci ildə yaradılmışdır.

   “Meliorasiya olunmuş torpaqların mənimsənilməsi” laboratoriyasının yara­dıl­ma­sın­da əsas məqsəd respublika ərazisində yayılmış şorlaşmış və şorakətləşmiş tor­paq­ların müxtəlif konstruksiyalı kollektor-drenaj şəbəkəsi fonunda yuyulduqdan sonra mənimsənilməsi üçün kənd təsərrüfatı bitkilərindən yüksək və dayanıqlı məhsulun alınmasına imkan verən, torpaqda su-duz proseslərinin nizamlanmasını təmin edən kompleks aqromeliorativ, aqrotexniki  tədbirlərin həyata keçirilməsi ilə xüsusi mənimsənilmə texnologiyalarının işlənib hazırlanmasından ibarətdir.

   “Qruntşünaslıq və tikinti materialları” laboratoriyası. “Qruntşünasliq və tikinti materiallari” laboratoriyası 1949-cu ildə “Geotexnika” şöbəsi adlandırılaraq yaradılmış, sonralar 1966-1977-ci illərdə “Geotexnika və süzülmə”, 1977-1981-ci illərdə “Qruntlar mexanikası”, 1987-1989-cu illərdə “Hidrotexniki tikintilərin əsasları”, 1990-1992-ci illərdə yenidən “Qruntlar mexanikası” laboratoriyası adlandırılmışdır. 1992-ci ildən isə “Qruntlar mexanikası” və “Tikinti materialları” laboratoriyalarının birləşdirilməsindən  yaradılmışdır.

   Laboratoriyanın yaradılmasında əsas məqsəd respublikada meliorasiya və su təsərrüfatı sahəsində layihələndirilən, inşa edilən və istismar olunan hidrotexniki və hidromeliorativ qurğuların dəyanətliliyini təmin etmək üçün müxtəlif fiziki-me­xaniki xassələrə malik olan qruntların respublika ərazisində yayılma hüdudlarının müəyyənləşdirilməsi, qrunt şəraitindən və tikintinin xüsusiyyətlərindən asılı olaraq müvafiq mühəndisi tədbirlərin işlənib hazırlanması, əsasların düzgün hesabatının aparılması metodikalarının dəqiqləşdirilməsi və təkmilləşdirilməsindən, melio­ra­si­ya və su təsərrüfatı sistem və qurğularının tikintisində yerli inşaat materiallarının tətbiqinin əsaslandırılmasından və sistemin uzunömürlülüyünü təmin edən yeni növ tikinti materiallarının yaradılmasından ibarətdir.

   “Drenaj” laboratoriyası. “Drenaj” laboratoriyası 1956-cı ildə “Drenaj qur­ğu­ları” şöbəsi kimi  yaradılaraq, müxtəlif  dövrlərdə-1956-1970-ci illərdə “Drenaj qur­ğuları” şöbəsi, 1970-1975-ci illərdə “Drenaj” üzrə qrup, 1975-1980-ci illərdə “Drenaj” üzrə bölmə, 1980-1984-cü illərdə “Drenaj qurğuları” laboratoriyası, 1986-1993-cü illərdə “Drenaj konstruksiyaları” laboratoriyası və 1993-cü ildən isə “Drenaj” laboratoriyası  adlandırılmışdır.

   “Drenaj” laboratoriyasının yaradılmasında əsas məqsəd respublikanın müx­tə­lif  bölgələrində  yayılmış  şorlaşmış torpaqlarda drenajın səmərəli konstruksi­ya­la­rı­nın işlənib hazırlanmasından, onun optimal parametrlərinin təyin edilməsindən, dre­naj sistemlərinin tətbiqinin əsaslandırılmasından və onların istismar qay­da­la­rı­nın müəyyən edilməsindən ibarətdir.

   “Suqəbuledici və nizamlayıcı qurğular” laboratoriyası. Əsası 1958-ci ildə qоyul­muş «Sеl axımlarının və məcra prоsеslərinin tədqiqi» labоratоriyasının bazası əsa­sında 1991-ci ildə yaradılmışdır.

   «Suqəbulеdici və nizamlayıcı qurğular» laboratoriyasının  yaradılmasında əsas məqsəd rеspublikanın sеl və daşqın təhlükəli çay axımlarının dağıdıcı təsirinə məruz qalan çay sahil ərazilərinin, yaşayış və sənayе məntəqələrinin, su təsərrüfatı оbyеktlərinin qоrunması və çay axımlarından suvarmada, su təchizatı və hidrоеnеrgеtikada səmərəli istifadə еdilməsi məqsədi ilə çaylarda sеl və daşqın axımlarının yaranma mеxanizminin öyrənilməsi, prоqnоzlaşdırılması və idarə оlunmasının həlli yоllarının müəyyən еdilməsi, sеlli çay axımlarının hidravliki və hidrоlоji paramеtrlərinin, çay gətirmələrinin mеxaniki tərkibinin təyin еdilməsi, çaylarda qurulmuş sahilmühafizə və suqəbulеdici qurğuların təkmilləşdirilməsi, оnların yеni kоnstruksiyalarının hazırlanması, sеlə qarşı qurğuların istismar vəziyyətinin yaxşılaşdırılması və çay hövzəsində kоmplеks təyinatlı hidrоtеxniki tədbirlərin işlənilməsi üzrə tədqiqat işlərinin yеrinə yеtirilməsindən ibarətdir.

   “Hidromeliorativ sistemlərin istismarı” laboratoriyası. Laboratoriya 1970-ci ildə «Hidromeliorativ sistemlərin istismarı» sektoru kimi təşkil edilmişdir. 1979-cu ildə həmin sektorun bazasında «Hidromeliorativ qurğuların istismarı» la­bo­ratoriyası təşkil edilmiş, və 1980-ci ildə laboratoriya «Hidrotexniki və meliorativ sistemlərin istismarı», 1991-ci ildə «Hidromeliorativ sistemlərin istismarı» adlandırılmışdır.

   Laboratoriyanın yaradılmasında əsas məqsəd hidrotexniki, hidromeliorativ sis­tem­lə­rin istismarının təşkili, idarə olunması və istismar qaydalarının hazırlanması, nasos stansiyaları və subartezian quyularının istismarı zamanı enerjidaşı­yıcı­la­rın­dan və ehtiyatlardan daha səmərəli və qənaətlə istifadə yollarının işlənilməsi, su ob­yekt­lərinin mühafizəsi və onun təşkili üzrə texniki-normativ sənədlərin ha­zır­lanması, meliorasiya və su təsərrüfatı kompleksinə daxil olan qurğu və sistemlərin istismar qaydalarının, iş rejimlərinin tərtibi və istismar xərclərinin azaldılması üçün konkret tövsiyə, metodiki göstəriş və təlimatların hazırlanmasından ibarətdir.

   “Hidromeliorativ sistemlərin iqtisadiyyatı” laboratoriyası. Azərbaycan Elmi-Tədqiqat Hidrotexnika və Meliorasiya İnstitutunun nəzdində “Su təsər­rü­fa­tı­nın iqtisadiyyatı” bölməsi 1970-ci ildə təsis edilmiş, sonrakı illərdə müxtəlif adlarla, 1988-ci ildən isə “Hidromeliorativ sistemlərinin iqtisadiyyatı” labo­ra­to­ri­yası adı ilə fəaliyyət göstərir.

   Laboratoriyanın yaradılmasında əsas məqsəd su təsərrüfatının, suvarılan tor­paq­ların istifadəsi və genişləndirilməsi, torpaqların meliorasiyasına, suvarma və kollektor-drenaj sistemlərinin rekonstruksiyasına, suvarmada elmi-texniki tərəq­qinin tətbiqinə əsaslı kapital qoyuluşunun iqtisadi səmərəliliyinin təyin edilməsi metodikalarının təkmilləşdirilməsi, su təsərrüfatının və meliorasiyanın perspektiv inkişaf proqramlarının hazırlanması məsələlərinin tədqiqindən ibarətdir.

   “Meliorativ hidrogeologiya” laboratoriyası. “Meliorativ hidrogeologiya” laboratoriyası 1971-ci ildə yaradılmışdır. “Meliorativ hidrogeologiya” laborato­ri­ya­sı­nın yaradılmasında əsas məqsəd Azərbaycan şəraitində ərazilərdə meliorasiya işlərinin aparılması və meliorativ şəraitin hərtərəfli öyrənilməsindən ötrü hidrogeoloji şəraitin tədqiqindən, meliorasiya olunan ərazilərin kənd təsərrüfatı məqsədi ilə səmərəli istifadə baxımından hidrogeoloji şəraitinin yaxşılaşdırılması metodlarının işlənilməsindən, hidrogeoloji axtarışların apa­rıl­ma­sın­dan, hidrogeoloji xəritələrin tərtibindən, geofiltrasiya sxemlərinin hazırlanmasından, yeraltı suların balansının tərtibindən, hidrogeoloji proseslərin proqnozlaşdırılmasından, torpaqda, o cümlədən aerasiya zonasında su-duz köçürməyə dair proqnozların tərtibindən ibarətdir.

   “Qeyri-ənənəvi sulardan istifadə” laboratoriyası. “Qeyri-ənənəvi sulardan is­­ti­fadə” laboratoriyası 1975-ci ildə “Yeraltı suların istifadəsi” laboratoriyası adlandırılmış, 1983-1988-ci illərdə “Minerallaşmış və çirkab sulardan istifadə” laboratoriyası adı al­tında fə­aliyyət göstərmiş, 1989-cu ildə isə “Kütləvi kimyəvi analiz” laboratoriyası ilə bir­ləşdirilərək “Qeyri-ənənəvi sulardan istifadə” laboratoriyası kimi fəaliyyət göstərir.

   “Qeyri-ənənəvi sulardan istifadə” laboratoriyasının yaradılmasında əsas məqsəd respublikanın müxtəlif bölgələrində kənd təsərrüfatı bitkilərinin suva­rıl­ma­sın­da qeyri-ənənəvi  sulardan, o cümlədən çirkab, kollektor-drenaj, dəniz və  minerallaşmış sulardan suvarmada istifadənin elmi əsaslarının işlənilməsindən, su mənbələrində su­la­rın suvarmaya yararlılığına dair normativlərin hazırlanmasından və Birlik üzrə onun bü­tün tədqiqat bazalarında həyata keçirilən elmi-tədqiqat işlərinin yerinə yeti­ril­mə­sində hər növ torpaq, su, duz və digər kimyəvi analizlərin aparılmasından ibarətdir.

   “Su tələbatı və suvarma rejimi” laboratoriyası. “Su tələbatı və suvarma rejimi” sektoru 1979-cu ildə  “Suvarma” şöbəsinin nəzdində yaradılmış “Kənd təsərrüfatı bitkilərinin su tələbatı və sudan istifadə” sektorunun bazasında təşkil edilmişdir. Laboratoriyanın yaradılmasında əsas məqsəd yeni təsərrüfatçılıq şəraitində su ehtiyatlarından daha səmərəli istifadə olunması istiqamətində iqlim dəyişiklikləri nəzərə alınmaqla kənd təsərrüfatı bitkilərinin bioloji-optimal suvarma rejimlərinin işlənib hazırlanmasından ibarətdir.

   «Еkоlоgiya və mеliоrativ mоnitоrinq» labоratоriyası. «Еkоlоgiya və mе­liо­rativ mоnitоrinq» labоratоriyası əsası 1989-cu ildə qоyulmuş «Ağır tоrpaqların mеliоra­si­yası» labоratоriyasının bazasında 2004-cü ildə yaradılmışdır.

   Labоratоriyanın yaradılmasında əsas məqsəd rеspublikanın suvarılan tоrpaq­la­rı­nın еkоlоji-mеliоrativ vəziyyətini müəyyən еdən amillərin və оnların qiymətləndirilmə mеtоdikalarının dəqiqləşdirilməsi, suvarma massivləri üzrə mеliоrativ mоnitоrinqin təşkilinin əsas prinsiplərinin müəyyənləşdirilməsi, yеni təsərrüfatçılıq prinsiplərinə müvafiq оlaraq, tоrpaqların mеliоrativ vəziyyətini müəyyənləşdirən amillərin qiymət­lən­dirilməsinə dair mеyarların işlənil­məsin­dən ibarətdir.